<-PollName->

رنک الکسا

• رود شهرچای

یا بکشلوچای و بردسیر از داخل شهر ارومیه می گذرد. آب این رودخانه مصرف ساکنین شهر را تامین می کند و نیز به مصرف اراضی بخش بکشلو و جلگه ارومیه می رسد.

• رود سروچای

یا رودخانه سرو که از دو شعبه برادوست و سرو تشکیل می شود و سرچشمه آن ها در خاک کشور ترکیه است.

• رود روضه چای

آب روضه چای از ارتفاعات کانی گوزان در کلهر سرچشمه می گیرد.

• رود باراندوز چای

این رود از کوه های مرزی ایران و ترکیه و کوه های حد فاصل کدار چای و باراندوز چای سرچشمه می گیرد.

• زرینه رود (چغتو چای)

این رودخانه از کوه های چهل چشمه کردستان، بین سقز و بانه سرچشمه می گیرد و پس از عبور از شرق میاندوآب در جلگه وسیع آبرفتی به چند شاخه تقسیم می شود و از گوشه جنوب شرقی به دریاچه ارومیه می ریزد. طول این رودخانه سیصد کیلومتر است.

• سیمینه رود (تاتایو)

این رودخانه از ارتفاعات سقز (حوالی زنجان و ترجان) در جنوب دریاچه ارومیه سرچشمه می گیرد و پس از عبور از بوکان و غرب میاندوآب و دشت حاصلخیز شامات به باتلاق های جنوب شرقی دریاچه ارومیه می ریزد.

• رود مهاباد

این رودخانه از میان ارتفاعات پیرانشهر و سردشت می گذرد و از به هم پیوستن دو شاخه اصلی بیطاس و ده بکر به وجود می آید. رودخانه مهاباد پس از گذشتن از شمال غربی مهاباد در غرب سیمینه رود و شرق گلدار، (قادرچای) وارد دریاچه ارومیه می شود.

• رود زولاچای

این رود از به هم پیوستن رودهای خورخوره، زولا، دریکو دیرعلی چایبه وجود می آید. شاخه اصلی آن از کوه های مرز ایران و ترکیه سرچشمه می گیرد و پس از مشروب کردن حوزه سلماس در شمال کنگرلو وارد دریاچه ارومیه می شود.

کوه

• کوه های ارومیه

ارتفاعات قوشچی در شمال و کوه های بالستاندر جنوب شهرستان ارومیه قرار دارند. همچنین کوه های مورشهیدان، جمال الدین و گردداغدر سرحد ایران و ترکیه قرار گرفته و علایم مرزی در روی آن ها نصب شده است. کوه های دالامیرو قندیل تا سرحد امتداد دارد. کوه مور شهیدان با ارتفاع 3614 متر بلندترین کوه این منطقه است.

• کوه های خوی

در شهرستان خوی، قله اورین و کوه های مرزی قطور به نام سلطان سورا و ارتفاعات قوچ داغو گیربرانقرار دارند. علاوه بر این، کوه چله خانه -که به دلیل چله نشینی شاه نعمت الله ولیبه این نام مشهور شده است - نیز در این منطقه قرار دارد.

• کوه های سلماس

در این شهرستان کوه مرزی هراویلبه ارتفاع 3409 متر قرار دارد.

• کوه های ماکو

در شهرستان ماکو، کوه های مرزی ایران و ترکیه دارای قلل مختلفی به اسامی ساری چیچک و ساری چمناست. ارتفاع این قله ها به ترتیب 2500 متر و 2700 متر است. کوه شکار3050 متر و کوه چرگین 3000 متر ارتفاع دارند.

• کوه های مهاباد

کوه های لندشیخانبه ارتفاع 2730 متر و سرمستانبه ارتفاع 1812 متر که مرز ایران و عراق را تشکیل می دهند، در این شهرستان قرار دارند. یکی دیگر از ارتفاعات این منطقه، کوه سلطان احمداست. این کوه با 2500 متر ارتفاع مرز اصلی جنوب غربی ایران است و از حوالی سنندج به سوی شهر میانه امتداد دارد.

دشت

• دشت ارومیه

دشت ارومیه با وسعتی در حدود 7/42 کیلومتر مربع و 1340 متر ارتفاع از سطح دریا در کنار دریاچه ارومیه قرار دارد و امتداد آن به دشت تبریز می رسد. غرب این دشت را ارتفاعات زاگرس فرا گرفته است.

• دشت خوی

این دشت با مساحتی در حدود 7/17 کیلومتر مربع در شرق کوه های قطور قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا 1460 متر است. دشت چالدرانبا سابقه ای تاریخی در این منطقه واقع شده است.

• دشت سلماس

 این دشت در حدود شش کیلومتر مربع مساحت و 1390 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. قسمتی از کوه های مرزی ترکیه غرب این دشت را فرا گرفته است.

رودخانه

• رودخانه ارس

رود مرزی ارس از دیم قشلاق تا محل بهم پیوستن آق چای به ارس، حدود 135 کیلومتر میان آذربایجان غربی و جمهوری خود مختار نخجوان جاری است. این رود از کوه های هزار برکه ترکیه سرچشمه می گیرد و سپس با رودی دیگر به نام کورا در جمهوری آذربایجان، یکی می شود و بالاخره به دریای خزر می ریزد. این رود 1072 کیلومتر طول دارد. پیرامون سد ارس در شرق ماکو جنگل کاری شده و تفرجگاه عمومی است.

• رودخانه زاب کوچک

رود کلوی (زاب) از گردنه میدان با 2140 متر ارتفاع از سطح دریا سرچشمه می گیرد و از شرق به غرب جاری می شود و پس از طی دره ای عریض و مستقیم و عبور از پیرانشهر، سردشت در خاک عراق به دجله می ریزد. این رودخانه و دره عمیق آن یکی از دیدنی ترین رودخانه های استان با ارزش ها و جاذبه های جهانگردی است.

از دیگر رودخانه ها می توان به رودخانه باراندوزچای، رودخانه شهرچای، رودخانه نازلوچای و رودخانه زولاچای اشاره نمود.

جزیره

• جزایر اسپیر

این جزیره با 1151 هکتار وسعت در غرب کبودان و در 27 کیلومتری بندر گلمخانه واقع شده است. این جزیره همه ساله پذیرای پرندگانی همچون فلامینگو، پلیکان ها، کاکایی ها و غازهاست. امکانات و تاسیسات جزیره محدود به یک اسکله می باشد. جزایر کبودان، اشک، اسپیر، آرزو و جزایر نه گانه از امکانات مناسب برای شنا و ورزش های آبی برخوردار است.

• جزیره اشک

این جزیره با 2115 هکتار وسعت در قسمت جنوبی کبودان و در 40 کیلومتری بندر گلمانخانه قرار دارد. این جزیره یک چشمه آب شیرین دارد و یکی از زیستگاه های پرندگان بومی و مهاجر از جمله فلامینگو و تنجه به حساب می آید. جزیره اشک از نظر پوشش گیاهی شبیه جزیره کبودان است و گوزن زرد ایرانی که یکی از نادرترین گوزن های جهان است در آن زندگی می کند.

• جزیره کبودان

یکی از بزرگ ترین جزایر دریاچه ارومیه، جزیره کبودان است که یک چشمه و یک قنات کوچک دارد. قسمت اعظم پوشش گیاهی آن را علف های کوتاه، درختان پسته وحشی، سرو کوهی، بادام وحشی، شیرخشت و گوجه فرنگی تشکیل می دهد. این جزیره در شرق ارومیه با وسعت 3175 هکتار و در ارتفاع 1521 متری قرار دارد. نوع ساحل آن سنگی و ماسه ای است و برای شنا و ورزش های آبی امکانات مناسبی دارد. در جزیره کبودان هزاران حیوان از انواع مختلف زیست می کنند که عمده ترین آن ها قوچ و میش می باشد.

آبشار

• آبشار قلعه جوق

آبشار قلعه جوق در کوه قلعه جوق ماکو قرار دارد. ارتفاع آن قریب به 80 متر است. آب این آبشار خیلی زیاد نیست، ولی شکل و جریان بسیار زیبایی دارد.

• آبشار شلماش

آبشار شلماش یکی از شاخه های رودخانه زاب محسوب می شود و در نزدیکی شهر سردشت واقع شده است. ارتفاع آن در حدود 10 متر و آب آن نیز قابل توجه است. همجواری این آبشار با دره ای سرسبز و زیبا و جنگل های پراکنده، زیبایی ویژه ای بدان بخشیده است و مورد استفاده تفرجگاهی مردم قرار می گیرد.

از آبشارهای دیگر استان می توان به آبشار کوه های دالاپر، آبشار فرنگی، آبشار راندوسر، آبشار شوند، آبشار شهیدان، آبشار ستاره لوند و آبشار بروینه اشاره کرد.

تپه

• داش تپه

داش تپه در کنار روستای داش تپه در حوالی میاندوآب قرار دارد. در سمت شرقی تپه، محل یک در ورودی به درون تپه دیده می شود که از ساروج و آهک ساخته شده است. از این تپه مقداری از بقایای ظروف سفالین خرد شده کشف شده است. بین اهالی شهر مشهور است که قبر زرتشت در درون این تپه قرار دارد.

• تپه حسنلو

این تپه در 12 کیلومتری شمال شرقی نقده و در مجاورت دهکده حسنلو قرار دارد. این تپه حدود 20 متر از بستر رودخانه گدار (که در پای آن جاری است) ارتفاع دارد و قطر آن حدود 250 تا 280 متر است. در نتیجه کاوش های به عمل آمده مشخص شده است که در این تپه 10 دوره متمایز سکونت وجود داشته و در این میان دوره چهارم که به 800 تا 1300 سال قبل از میلاد مربوط است، ارزش باستان شناسی خاصی دارد.

دریاچه ارومیه

استان آذربایجان غربی بزرگترین دریاچه کشور یعنی دریاچه ارومیه را در کنار خود جای داده است. این دریاچه در ارتفاع 1267 متری از سطح دریا واقع شده است. طول آن حدود 130 تا 140 کیلومتر و عرض آن بین 15 تا 50 کیلومتر متغیر است و عمق متوسط دریاچه را 50 الی 60 متر تخمین زده اند. آب دریاچه ارومیه بی نهایت شور و میزان نمک محلول آن دو برابر اقیانوس ها است و به همین علت نیز آب آن هیچ وقت یخ نمی زند. از زمان های قدیم آب دریاچه ارومیه به علت املاحی که در آن محلول است، مورد توجه بیماران امراض جلدی و اطباء محل بوده است. گل های طبی در درمان بیماری های درد بندها، پی ها و ماهیچه ها (بر اثر رماتیسم یا عفونت) و بعضی از بیماری های زنانه و نیز در درمان ضربه های وارده به استخوان ها، بندها و قسمت های نرم اندام مورد استفاده قرار می گیرد. این دریاچه دارای 102 جزیره کوچک و بزرگ است که اهم آن ها عبارتند از: کبودان (قویون داغی)، اشک، اسپیر و آرزو.

سد جمال آباد

سد جمال آباد در اوایل دوره سلجوقیان بر روی رودخانه نسبتا عریضی در دره جمال آباد از توابع سلماس احداث شده است. این سد 80 متر طول، 6 متر عرض و بیش از 10 متر ارتفاع دارد. این سد محل ذخیره آب های زمستانی و بهاره برای مصرف اراضی اطراف ساخته شده و نقش مهمی در آبادانی مناطق مجاور خود داشته است. مصالح آن سنگ های رودخانه ای و ملات ماسه و آهک است و استحکامی قابل توجه دارد.

تالاب ها و مرداب ها

مساحت تالاب های استان را بیش از 700 کیلومتر مربع تخمین می زنند که برخی از آن ها دارای آب شیرین و برخی شور است. این تالاب ها زیستگاه مناسبی برای انواع پرندگان به حساب می آیند. تالاب های استان عبارتند از:

• تالاب های شیطان، یادگارلو، جهودآباد، نیزار گرده قیا و حسنلو به وسعت 1480 هکتار در اطراف نقده.
• تالاب های آق گل، عشق آباد، قره بلاغ، یاریم قیه و ساری سو به وسعت 5966 هکتار در اطراف ماکو.
• تالاب های قره گل و یسریل آباد به وسعت 460 هکتار در اطراف میاندوآب.

دریاچه های سدها

دریاچه های سدهای استان آذربایجان غربی عبارتند از: دریاچه سد بوکان، دریاچه سد انحرافی میاندوآب، دریاچه سد مهاباد، دریاچه سد انحرافی یوسف کندی پیرامون این دریاچه ها و مانداب های کنار رود ارس و برکه های اطراف دریاچه ارومیه که هر کدام از آن ها جلوه ای زیبا دارد و مامن حیات وحش محسوب می شود. این آب بندها امکانات ماهیگیری، شکار پرندگان و سایر حیوانات آبزی را دارند.

ارتفاعات و قله ها

استان آذربایجان غربی به لحاظ ویژگی توپوگرافیک از جمله مناطقی است که ارتفاعات و قلل متعددی دارد. برخی از این ارتفاعات از ییلاق های زیبا و خوش آب و هوای کشور به حساب می آیند. از جمله این مناطق می توان به دامنه های شرقی آرارات، پیرامون ماکو، سیه چشمه، سردشت و... اشاره کرد. منطقه ترگه ور و مرگه ورکه در 13 کیلومتری غرب ارومیه واقع شده است. کوه های سرحدی ایران، که در ترکیه و عراق امتداد می یابد نیز یکی از این نواحی منحصر به فرد ییلاقی در تابستان می باشد و به لحاظ پر برف بودن در زمستان مناسب اسکی است. وسعت این ناحیه از شمال به جنوب 50 الی 60 کیلومتر و از شرق به غرب در حدود 20 کیلومتر می باشد. ارتفاع این ناحیه از سطح دریا 600 الی 700 متر است.

دشت ها و دره ها و جنگل ها

دشت ها و جلگه های استان به دو قسمت تقسیم می شوند: اول دشت های دامنه ای که به صورت دشت های مسطح با شیب ملایم در دامنه تپه ها و در بعضی نواحی در دامنه کوهستان ها و از رسوبات آبی آن ها تشکیل شده اند. وسعت تقریبی آن ها در استان حدود 15200 هکتار است. دوم دشت های رسوبی رودخانه ای که اراضی حاصلخیزی هستند که از رسوبات رودخانه ها انباشته شده و در نقاط مسطح تشکیل یافته اند.

استان آذربایجان غربی علاوه بر دشت ها، به علت ویژگی های جغرافیایی و توپوگرافی، پستی و بلندی های طبیعی فراوان و چشمگیر، دره های سرسبز و فرح بخشی دارد.

• دره ماربیشوبایی
• دره شهیدان (قاسملو) رشکنه
• دره جویز و دم دم

در جوار پوشش گیاهی متنوع فضاهای جلگه ای، دره ای و کوهستانی استان، جنگل های پراکنده ای نیز در نوار جنوب غربی آن وجود دارد که مساحت آن ها بین 60 تا 80 هزار هکتار تخمین زده می شود. این جنگل ها عمدتا در پیرامون دره زاب کوچک و ارتفاعات حواشی پیرانشهر و سردشت جای گرفته اند. قطعات جنگلی کوچک و بزرگی نیز در حواشی شهرهای مهاباد، ماکو، خوی و... وجود دارد که بیش از 75 هکتار وسعت دارند. بیشه زارهای متعددی نیز پیرامون دریاچه ارومیه و جزایر آن به وجود آمده است.

مناطق حفاظت شده

استان آذربایجان غربی به دلیل موقعیت طبیعی و ساختار توپوگرافیک ویژه که رودخانه ها، تالاب ها، مرداب ها، دریاچه های کوچک و بزرگ به عنوان یکی از زیستگاه های مهم حیات وحش و گونه های جانوری شناخته شده است. برخی از این گونه ها بومی و برخی دیگر مهاجرند که زمان مشخصی را در منطقه به سر می برند. عمده ترین جانوران مهاجر استان را پرندگانی تشکیل می دهند که جهت زمستان گذرانی به زیستگاه های استان روی می آورند. مهم ترین گونه های شناخته شده استان عبارتند از: قوچ، میش، گوزن، کل، بز، گراز، خوک، خرس، گرگ، خرگوش، روباه، پلنگ، مار، موش، سنجاب و... که در اقصی نقاط استان پراکنده اند. همچنین پرندگان مهاجر مختلفی نیز از قبیل کبک، قمری، باقرقره، فاخته، تنجه، لاشخور (کرکس)، جغد و... در مناطق مختلف استان زیست می کنند.

پناهگاه های جانوری و پرندگان بومی و مهاجر استان اهمیت بین المللی دارند و به عنوان مهم ترین پناهگاه ها و زیستگاه حیات وحش از طرف یونسکو به ثبت رسیده و به عنوان پارک ملی ارومیه معروف شده است.

 تنوع گونه فضای روستایی و عشایری ویژه

استان آذربایجان غربی جلوه های روستایی و عشایری ویژه ای دارد که در نوع خود واجد ارزش های ایرانگردی هستند. روستاهای مراکان، بند، سیه چشمه، خوشاکو، سهولان، عیسی کندی و ... از طبیعت و حیات وحش استثتایی برخوردارند و روستاهای چنقرالو، تمتنان، قره کلیسا، قطور، چالدران و ... با آثار تاریخی دوران مختلف یادآور حوادث تاریخی و بیانگر جلوه های تاریخ گذشته منطقه هستند. در اطراف شهرستان ماکو، عشایر ایل جلالی استقرار دارند. این ایل به دو تیره به نام های «میلان» و «قزلباش» تقسیم می شود. کل ایل جلالی 75 رسته است که از این تعداد 29 رسته کوچرواند. کوچ به دو صورت انجام می گیرد: کوچ افقی که توام به جابجایی دایمی و اتراق در نواحی دشت است و کوچ عمودی که در ارتفاعات زاگرس صورت می گیرد. عشایر از نیمه اردیبهشت هر سال راهی ییلاق می شوند، از اوایل خرداد تا اواخر مردادماه در منطقه ییلاقی اتراق می کنند و سپس شهریور ماه راهی قشلاق می شوند. عشایر شهرستان پیرانشهر در سه ایل به نام های «مامش»، «منگور» و «پیران» متمرکزند. این ایلات به 170 تیره تقسیم می شوند و کرد زبان هستند. افراد این تیره ها در 50 روستا اسکان یافته اند. کوچ این عشایر به صورتی که تمامی افراد ایل از محل قشلاق دور شوند و در ییلاق اتراق کنند به ندرت دیده می شود. نحوه جابه جایی به صورت کوچ عمودی است که 105 تیره، رمه را به صورت عمودی به چرا می برند و 65 تیره نیز رمه را به صورت افقی به چرا می برند. کوچ افقی عمدتا در دامنه و دشت صورت می گیرد.

آثار تاریخی و فرهنگی

مقبره

• مقبره شیرین و فرهاد

این مقبره صخره ای در دامنه کوهی کنده شده و اتاق های سنگی متعددی دارد. قدمت آن به هزاره اول پیش از میلاد می رسد.

• مقبره سه گنبد

این بنای تاریخی در جنوب شرقی ارومیه قرار دارد. در مدخل بنا، سه کتیبه به خط کوفی و به تاریخ محرم سال 580 هجری قمری وجود دارد. احتمالا برج آجری سه گنبد در قرن ششم هجری ساخته است.

• مقبره سید صدرالدین

مقبره سید صدرالدین - وزیر شاه اسماعیل صفوی - در کوهپایه شمال شرق سیه چشمه قرار دارد. مطالعات باستان شناسی در آن نشان می دهد بنا بر روی یک کرسی چینی سنگی ساخته شده و بالابودن آب های تحت الارض، پی مقبره را از بین برده است. اهمیت مقبره سید صدرالدین به دلیل کاربرد مصالح آن - آجر قرمز رنگ - است.

• مقبره کشیش زاکاریان

این مقبره در حومه شهر چالدران و در شمال شرقی قره کلیسا قرار دارد. این بنا در زمان ساخت به عنوان محل عبادت ارامنه منطقه بود و چون قبر کشیش زاکاریان نیز در آن قرار داشت به مقبره زاکاریان نیز معروف شده است. این بنا تزیین خاصی ندارد و نمای داخلی و خارجی آن سنگی است. به احتمال زیاد این بنا هم زمان با مرمت بنای قره کلیسا و مربوط به قرن چهاردهم میلادی است.

• مقبره صخره ای سنگر

مقبره صخره ای سنگر در 7 کیلومتری غرب جاده آسفالته ماکو - بازرگان و در مجاورت روستای فرهاد واقع شده است. قدمت این بنا به 700 سال قبل از میلاد مسیح می رسد. این مقبره در دل کوه کنده شده و مشتمل بر سه اطاق است که ایوان فرهاد نیز گفته می شود.

• مقبره صخره ای قارلی دام

این مقبره در شمال دره بند واقع شده و شامل دو اتاقک باریک با یک جلوخان وسیع در روبروست. گوشه های اتاقک ها قوسی است. قبر صخره ای قارلی دام فاقد تزیینات داخلی است و به اقوام اورارتو در هزاره اول قبل از میلاد تعلق دارد.

• مقبره ساندوخت

این مقبره در حومه شهر چالدران، در جوار روستای کلیسا کندی و جنوب غربی بنای تاریخی قره کلیسا در بخش به به جیکقرار دارد.

• مقبره سردار

این بنای قاجاری در شهر بوکان در داخل پارک عمومی قرار دارد. زیر بنای مقبره در سطح 198 متر مربع و دارای یک گنبد مرکزی، ایوان و دو دهلیز در طرفین است. این مقبره مدفن خانواده سردار عزیزخان مکری داماد امیرکبیر و فرمانده کل قشون ناصرالدین شاه است.

• مقبره بداق السلطان

این مقبره در جنوب غربی مهاباد، داخل قبرستان عمومی شهر واقع شده است. این مقبره به یکی از سرداران شاه عباس صفوی (بداق السلطان) تعلق دارد. این مقبره مستطیل شکل بنایی ساده و کوچک است که از دو قسمت ورودی و اطاق اصلی تشکیل شده و بر روی هر کدام گنبدی ساده قرار دارد.

پل

• پل قطور

پل قطور یکی از پل های مهم و شناخته شده خاورمیانه محسوب می شود. طول آن 448 متر، ارتفاع آن 128 متر و قطر دهانه آن 232 متر است. مصالح عمده این پل فلز و بدنه آن به صورت طاقی بزرگ بین دو دره کشیده شده است.

• پل پنج چشمه

این پل در 5 کیلومتری ماکو بر روی رودخانه پرآب زنگمار ساخته شده است. پل پنج چشمه از آثار دوره صفوی است و به منظور ایجاد ارتباط بین تبریز - ماکو و همچنین روستاهای اطراف ساخته شده است. این پل که قبلا دارای پنج چشمه بود، اینک چهار چشمه دارد. در اواخر دوره قاجاریه، دو چشمه از چشمه های پل خراب شده و هنگام مرمت و بازسازی، به جای دو چشمه، چشمه ای بزرگتر ساخته و پنج چشمه را به چهار چشمه تبدیل کرده اند.

• پل خاتون

پل خاتون در 2 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان خوی بر روی رودخانه پرآبی در 40 کیلومتری سمت چپ جاده آسفالته خوی - سلماس در سال های 1170 - 1200 ه.ق. به دستور احمدخان دنبلی ساخته شده است. این پل آجری 40/59 متر طول و 70/8 متر عرض و 48/6 متر ارتفاع دارد. پل هفت دهانه بزرگ دارد و قسمت تحتانی آن پایه ها و سیل شکن هایی است که با سنگ هایی نسبتا بزرگ و منظمی ساخته شده است. این پل دهه های گذشته مرمت شده است.

• پل کسیان

این پل در سه کیلومتری بسطام، در نزدیکی دژ اوراتویی بسطام در دهکده کسیانقرار دارد و در سال 1317 ساخته شده است. پل کسیان بر روی یک سطح سنگی بر روی کف رودخانه آق سوبنا شده است. این پل دارای هشت چشمه با طاق های رومی است.

• پل باراندوز

این پل دوره قاجاری در حدود پانزده کیلومتری جاده اشنویه - ارومیه، بر روی رودخانه باراندوزساخته شده است. پل باراندوز چهل متر طول، پنج متر عرض، شش چشمه بزرگ با قوس جناقی و پنج چشمه طاق کوچک با طاق رومی دارد. جهت پل شمالی - جنوبی است و پنج پایه دارد. پایه های پل در جهت مخالف جریان آب، دارای آب شکن های مثلثی شکل به اندازه 50/2 متر است.

• پل قالا تاسیان

این پل در مسیر جاده پیرانشهر - سردشت و در مسیر فرعی روستای بی بی آوابه سپیدار، در قسمت شمالی رودخانه ذاب کوچکساخته شده است. احتمالا نام این پل از نام قلعه ساسانی قاسیان- بقایای آن در قسمت شمالی این پل و به فاصله کمی از آن قرار دارد - گرفته شده است. طول پل پنجاه و پنج متر و عرض آن در قسمت پایین ده متر و در قسمت فوقانی 5/4 متر و ارتفاع آن نیز ده متر است. جهت پل تقریبا شمالی- جنوبی و دارای پنج پایه است.

• پل قلعه جوق

این پل در جنوب شهرستان ماکو، مجاور قریه قلعه جوقو بر روی رودخانه زنگمار ساخته شده و از آثار دوره صفوی است. پل قلعه جوق ده متر طول، چهار و نیم متر عرض و نه متر ارتفاع دارد. پل دارای یک دهانه بزرگ، یک دهانه کوچک و موقعیت شرقی - غربی است.

• پل ممیند

این پل در انتهای شرق جلگه سلدوزبر روی رودخانه گدارو در کنار روستای ممیندشهرستان نقده قرار دارد و آن را به دوره صفویه و قاجاریه نسبت می دهند. موقعیت پل و بقایای جاده قدیمی حکایت از یک راه باستانی بین مهاباد، نقده و ارومیه می کند.

• پل میرزا رسول

پل میرزا رسول در غرب شهرستان میاندوآب و در سه کیلومتری جاده میاندوآب به مهاباد، بر روی رودخانه سیمینه رود ساخته شده است. این پل ظاهرا توسط میرزا رسولدر اوایل دوره قاجار ساخته شد. جهت پل شرقی- غربی، طول آن هشتاد متر و عرض آن 60/4 متر و ارتفاع آن از بستر پل در چشمه وسطی 70/7 متر است.

از دیگر پل های استان می توان پل ساروق در تکاب و پل لیلان چای (پل سرخ) در میاندوآب را نام برد.

امامزاده

• امامزاده آقا میرهادی(ع)

 در شمال شرق امامزاده سید بهلول خوی، آرامگاهی کوچک ولی مجلل با دو مناره و گنبدی کوچک و آجرهای زیبا و آیینه کاری قرار دارد. این امامزاده مربوط به سید جلیل القدر آقا میرهادی و زیارتگاه عامه مردم است. این بنا بازسازی شده و ساختمان جدیدی روی مقبره قدیمی ساخته شده است. همچنین دری مطلا (زراندود) و کنده کاری شده و مزین به آیات قرآن مجید در ورودی این آرامگاه نصب شده است.

• امامزاده بکشلو

 این مقبره مدفن امامزادگان محمد و ابراهیم از نوادگان امام موسی الکاظم (ع) است و در روستای برکشلو در 10 کیلومتری شرق شهرستان ارومیه قرار دارد. امامزاده برکشلو از بزرگ ترین و مهم ترین زیارتگاه های مردم استان محسوب می شود و بنای آن مربوط به دوره زندیه و اوایل قاجار است. این مقبره به شکل مستطیل با یک گنبد مرکزی ـ مانند چهار طاقی های دوره ساسانی است و چهار جرز قوس دار دارد و به وسیله گوشواره هایی طاق آن به هشت ضلع تقسیم شده است. در هر ضلع از مقبره یک ورودی با قوس جناقی دیده می شود و در طرفین آن پنجره هایی با قوس هلالی وجود دارد. مصالح به کار رفته در بنای مقبره از سنگ - ازاره تا یک متر - و آجر است. نمای خارجی آن طاق نما و آجرکاری زیبایی دارد. مقبره دارای ضریح زیبا و آب طلا کاری شده است. نمای داخلی مقبره نیز از نظر تقسیم بندی و ترکیبات معماری چشم گیر و خوش تناسب است.

• امامزاده تازه شهر

 این امامزاده در 5 کیلومتری شهر سلماس قرار دارد و مدفن چهار تن از فرزندان حضرت علی النقی (ع) به اسامی اسحق بن محمود، ابراهیم بن محمد، محمود بن عمر و جعفربن محمد و زیارتگاه عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت است. این امامزاده از سده های گذشته زیارتگاه مردم تازه شهر و سلماس بود و پس از زلزله سال 1309 ش دوباره بازسازی شد. مصالح به کار رفته در بنا آجر، سنگ و ملات آهک و گچ است و در داخل باتلاق های جناقی و آجرکاری زیبا تزیین شده است.

• امامزاده سید بهلول(ع)

 مقبره سید بهلول در محله امامزاده در فاصله 3 کیلومتری مرکزی شهر خوی قرار دارد و مدفن یکی از نوادگان امام علی النقی (ع) است.

• امامزاده سید یعقوب(ع)

 مقبره امامزاده آقا سید یعقوب در خیابان طالقانی شهرستان خوی قرار دارد. وی در سال 1354 هـ.ق فوت می کند و دوستاندارنش جنازه وی را در منزل مسکونیش در کوچه بیک دفن می کنند و گنبد و بارگاهی روی آن می سازند. به تدریج صحن، حجرات رواق و ضریحی نیز به این بنا افزوده شد و بنای مقبره بعد از راهرو به چهار قسمت تقسیم می شود و یک قسمت محل اسکان زائران است. در سمت شمال مقبره، مسجد شیخ واقع است و با یک پنجره زیبای ارسی از مقبره جدا می شود. از تزیینات مقبره می توان به آیینه کاری دو گنبد و بالای ضریح اشاره کرد که بنای مقبره احتمالا به دوره صفویه تعلق دارد.

شهر تاریخی

• شهر مادی اندرکش(اندرقاش)

شهر تاریخی اندرکش که بطلیموس آن را داروشاهو راولینون آن را داریاسی نامیده است، در حومه شهرستان مهاباد واقع شده است. دخمه راکا در نزدیکی ویرانه های اندرکش از لحاظ سبک و شیوه حجاری به دخمه های هخامنشی در تخت جمشید و نقش رستم فارس شبیه است.

• شهر اورارتویی بام فرهاد

 این شهر تاریخی هزاره اول پیش از میلاد در مکانی موسوم به بام فرهاددر ارتفاعات مجاور روستای سنگر در 7 کیلومتری شمال شهر ماکو قرار دارد. این شهر به اقوام اورارتو تعلق دارد و فاقد استحکامات دفاعی است. در شرق شهر یک معبد سنگی متعلق به خدای خالدی(خدای جنگ اورارتوها) به جا مانده است. در میان ارتفاعات اطراف، خانه های عمومی و در غرب شهر سایر تاسیسات همگانی قرار گرفته اند. در حفاری های این شهر تاریخی حصار شهر و یک معبد سنگی نیز کشف شده است. شهر در زمان آبادانی خود حدود 20 هکتار وسعت داشته است و اهالی آن نیز آب مورد نیاز خود را از رودخانه سنگر که از میان شهر می گذشته است، تامین می کرده اند.

کاروانسرا

• کاروانسراهای خوی

 دو کاروانسرا در شهرستان خوی وجود دارد، یکی در 24 کیلومتری غرب خوی با پلان متفرقه و با مصالحی از سنگ ساخته شده از دوره صفوی و دیگری در 41 کیلومتری غرب خوی با پلان متفرقه و با مصالحی از خشت از دوره قاجار به یادگار مانده است.

• کاروانسرای ارومیه

 این کاروانسرا در داخل شهر ارومیه قرار دارد. دیوارهای جانبی این بنا از سنگ و طاق پوششی آن از آجر است. این بنا از اتاق های جداگانه ای که با یک در به هم راه دارند، تشکیل شده است و دارای حوض های زیبا و با شکوهی است. نمای خارجی و داخلی این بنا از آجر و سقف اتاق های بزرگ آن قوسی شکل است و درهای آن دارای سقف هلالی است. این بنا دارای پایه های سنگی برای قوس های هلالی است. با توجه به معماری کاروانسرا، این اثر به دوره قاجاریه تعلق دارد.

• کاروانسرای خان

 این بنا در مجموعه بازار قدیمی شهرستان خوی قرار دارد و هم اکنون حجره های آن مورد استفاده بازاریان است. بعد از این که به دستور احمد خان دنبلیبازار خوی با طرح بازار وکیل شیراز ساخته شد، این کاروانسرای نیز در کنار آن شکل گرفت و به نام بانی آن خانخوانده شد. کاروانسرای خان در ضلع غربی بازار قدیمی و مشرف بر خیابان طالقانی است. این کاروانسرا به شکل چهار ایوانی ساخته شده بود و اکنون فقط دو ایوان آن در شمال و شرق باقی مانده است. این ایوان ها دارای آجر کارهای مشبک بسیار زیبایی از آجر قرمز رنگ است. در داخل طاق ها، تزیینات آجر کاری به شکل ستاره دیده می شود. حوض نسبتا بزرگی از سنگ نیز در وسط کاروانسرا قرار دارد.

• کاروانسرای شاه عباسی

 این کاروانسرا در فاصله سی کیلومتری شهرستان خوی، در جاده خوی به چالدران و در ابتدای جاده ورودی روستای قوردیک علیاقرار دارد. نقشه این کاروانسرا به صورت مربع است و امروزه قسمت هایی از دیوار و شکل کل آن دیده می شود. این کاروانسرا احتمالا در دوره صفویه ساخته شده است. مصالح به کار رفته در بنای آن، آجرهای چهار گوش، سنگ های تراش خورده منظم و ملات آهک با دانه بندی شن و ماسه است. کاروانسرای شاه عباسی به دلیل قرار گرفتن در یک موقعیت مناسب در جاده ابریشم از کاروانسراهای مهم منطقه به شمار می رفت.

• کاروانسرای قطور

کاروانسرای قطور در فاصله چهل و یک کیلومتری شهرستان خوی و در نزدیکی روستای آلمالو، در کنار رودخانه قطور چای قرار دارد و هنوز شکل کلی و ساختمان آن سالم مانده است. با توجه به کوهستانی بودن منطقه، مصالح به کار رفته در کاروانسرا، قلوه سنگ با ملات آهک با دانه بندی درشت است. این کاروانسرا احتمالا به دوره صفویه تعلق دارد.

• کاروانسرای میرزا هاشم

در مجموعه بازار قدیمی خوی و به فاصله کمی از کاروانسرای خان، کاروانسرای میرزا هاشم قرار دارد. یک در ورودی این کاروانسرا از بازار، در دیگر از تیمچه میرزا هاشم و سومین در نیز مشرف به پارکینگ اختصاصی واقع در سمت غربی ورودی است. میرهاشم از بازرگانان معتبر و معمر خوی بود. حیاط کاروانسرا تقریبا هشت ضلعی و دارای چهار ایوان بود. هم اکنون سه ایوان آن با آجر چینی بسیار زیبا باقی مانده است. این کاروانسرا احتمالا توسط میرهاشم بازرگان در اوایل سلطنت قاجار ساخته شد.

• کاروانسرای چیت سازان

 عباس میرزا نایب السلطنهدر اجرای برنامه های اصلاحی خود یک کارگاه ماهوت بافی در خوی ایجاد کرد و بعد از بستن پیمان گلستان دستگاه های مورد نیاز را از روسیه خریداری و به خوی آورد. محل کارگاه در جایی بود که بعدها به کاروانسرای چیت سازان معروف شد. این کاروانسرا در چهار دهم ربیع الاول سال 1336 هـ.ق طعمه حریق بلشویک های روسیه شد. در حال حاضر حجره های آن مورد استفاده بازاریان است.

بازار

• بازار خوی

 بازار خوی که بازمانده بازار وسیع و قدیمی خوی است، در ضلع شرقی شهر و به موازات خیابان های طالقانی و انقلاب قرار دارد. این بازار و همچنین دروازه سنگی، بقایای به جا مانده دیوار حصار شهر قدیم خوی و خندق پشت آن، مجموعه کاملی از سبک شهرسازی دوره اسلامی در دوره های افشاریه، زندیه، قاجاریه، اوایل پهلوی و معماری دوره خاندان دنبلی را نشان می دهد. این خاندان در خوی بناهای بسیاری ساخته اند. بازار خوی نیز به مرور دچار دگرگونی شد، ولی آنچه که به جای مانده با ارزش و قابل توجه است. راسته بازارهای سر پوشیده، چهار سوهای خوش ترکیب و سراهای نسبتا بزرگ و جالب، شکل خوبی به آن داده است. با توجه به ویژگی های معماری و اقلیمی، بازار خوی نیز مانند بازارهای اصفهان، کرمان، اراک فاقد تزیینات خاص گچ بری، کاشی کاری و کتیبه است. تنها در بعضی قسمت ها خصوصا در چهار سوهای آن نظم و دقت قابل توجهی در کار برد و رگه چینی آجر به کار رفته است. مصالح به کار رفته در بازار خوی سنگ و آجر و ملات آن گچ و خاک است. در بعضی از قسمت های بنا - به ویژه در چهارسوها - نمای سنگی به چشم می خورد. در قسمت پی نیز از سنگ استفاده شده است.

• بازار ارومیه

 بازار قدیمی شهر ارومیه در مجموعه بافت قدیمی و در گوشه جنوب شرقی شهر قرار دارد. در بازار ارومیه هر راسته و بخشی، از سبک و شکل خاص دوره ساخت خود پیروی کرده است. علیرغم تنوع شکل طاق ها، چشمه ها و گنبدها، مجموعه بازار سادگی ویژه ای دارد. قدیمی ترین بخش های باقیمانده این بازار از دوره صفویه به یادگار مانده است. حمام های آن نیز به دوره زندیه و قاجاریه مربوط است. عمده مصالح این بنای عظیم از آجر است.

• بازار قدیمی خوی

 بازار خوی در ضلع شرقی شهر و به موازات خیابان های طالقانی و انقلاب قرار دارد و از آثار قرن چهارم ه. ق است. آثاری از دوره های صفویه، زندیه و قاجاریه در پیرامون آن، به جا مانده است. بازار خوی از چند راسته بازار سرپوشیده، سراها و سوق های قدیمی تشکیل شده است. ویژگی های معماری بازار خوی درسادگی، نظم و دقت در رگه چینی آجرها و تبعیت دقیق از شرایط اقلیمی خوی است. ابن حوقل در سال 346 ه.ق از این بازار نام برده است.

بقعه

• بقعه ایوب انصاری

این بقعه در بالای کوهی به همین نام در سیزده کیلومتری جنوب شهرستان تکاب قرار دارد. بنای بقعه مستطیل شکل است و در تمام قسمت های آن سنگ قلوه، لاشه سنگ و ملات ماسه و آهک به کار رفته است. تنها در ورودی بنا در قسمت جنوب شرقی آن قرار دارد. در قسمت های مختلف نمای خارجی آثار قشری از گچ و آهک دیده می شود. بنا از سه قسمت اصلی دهلیز یا کفش کن، چهار طاقی و مقبره تشکیل شده است. دهلیز در غرب این مجموعه واقع شده و مستطیل شکل است. سقف بندی آن به صورت پوشش خرپشته ای است. این پوشش متعلق به معماری ایران پیش از اسلام است. چهار طاقی دارای چهار قوس گهواره ای و همچنین فیل گوش هایی است که تعبیه گنبد عرقچینی را آسان تر می نماید.

• بقعه دیزج تکیه

 این مقبره مدفن یکی از نوادگان امام موسی الکاظم (ع) است و در پانزده کیلومتری جنوب شرقی شهر ارومیه قرار دارد. بنای این بقعه از آجر ساخته شده و مربوط به دوره قاجار است و سقفی شیروانی دارد. بنا به صورت چلیپا ساخته شده و برای زیباتر کردن فضای داخلی آن از کادر بندی و مقرنس کاری نیز بهره جسته اند.

• بقعه ذهبیه

 بقعه ذهبیه در کوی کامران در جنوب غربی میدان بسیج شهرستان خوی واقع است. حیاط بقعه با در چوبی بزرگ در سمت شمالی کوچه کامران قرار دارد. بنای بقعه نیز در سمت غرب حیاط قرار گرفته و در نزد مردم به ذهبی مسجدی معروف است. ساختمان بقعه دارای دو در اصلی است. در چهار لنگه آهنی به حیاط ساختمان باز می شود و در چوبی قدیمی به راهروی سرپوشیده و پس از آن به صحن اصلی بقعه که شش نفر از اقطاب ذهبیه در آن مدفون هستند، منتهی می شود. با توجه به شکل ظاهری و مصالحی که در ساختمان آن به کار رفته است می توان گفت بنا به دوره قبل از قاجار تعلق دارد. بنا فاقد هر گونه تزیینات است و تنها در دیوارهایش طاقچه هایی با گچ کاری ساده و تصویر ذهبیه دیده می شود.

حمام

• حمام آخوند

 حمام آخوند در خیابان امام واقع در بازار مرکزی شهر ارومیه قرار دارد و متعلق به دوره قاجاریه است. مصالح به کار رفته در این بنا شامل سنگ لاشه و آجر و ملات بین آن ها ماسه و آهک است. نقشه این بنا منظم نیست و از دو گنبد مرکزی - گنبد گرم خانه و گنبد رختکن - شکل گرفته است. طاق های به کار رفته در حمام از نوع جناقی است.

• حمام خان بیگ

 حمام خان بیگ در حومه شهر قره ضیاءالدین و در کنار جاده منتهی به روستای چورس در اطراف زمین های کشاورزی قرار دارد. این حمام در دوره قاجاریه ساخته شد و مخصوص خوانین بود و مردم عادی تنها در بعضی از روزهای سال حق استفاده از آن را داشتند. آب حمام از رودخانه ای در حوالی بنا تامین می شد. حمام مستطیل شکل و دارای دو در ورودی در ضلع غربی است. یکی از درها به قسمت های خصوصی و در دیگر به دو تالار عمومی حمام راه داشت.

• حمام ماکو

 در حفاری های باستان شناسی در شهر ماکو در سال 1380ش، حمامی سر از خاک بیرون آورد که در نوع خود جالب و کم نظیر است. این حمام از رختکن، گرمخانه، سربنیه و دیگر قسمت ها تشکیل شده است. رختکن این حمام دارای سکوهای مرمری به همراه کفشکن های کوچک جناقی در زیر آن ها است. ابعاد حمام چندان بزرگ نیست، اما به لحاظ هنری در خور توجه و تحسین است. در میان رختکن حوض تعبیه شده است. سقف رختکن از بین رفته است، اما در حین خاک برداری مقدار زیادی آجر به دست آمد که احتمالا مربوط به سقف گنبدی حمام بودند. این سقف بر روی هشت ستون سنگی از نوع بازالت (مرمر سیاه) آتشفشانی، با ته ستون های تراش خورده زیبا قرار داشت. پس از رختکن، گرمخانه قرار دارد. فضای داخلی حمام کاملا هندسی و قرینه است و حوضی در کف آن تعبیه شده است که آب سرد حمام را تامین می کرد. آب گرم نیز از حوضچه مرمرینی که به صورت قرینه تعبیه شده است، تامین می شد. کف حمام نیز آب رودهایی داشت که پس آب را به بیرون از حمام منتقل می کرد. این حمام زیبا احتمالا در دوره قاجاریه ساخته شده است.

دیگر حمام های تاریخی استان عبارت اند از: حمام میرزا رسول در مهاباد، حمام شیخ در سلماس، حمام قدیمی سردشت، حمام ایل در خوی، حمام قپان در شاهین دژ، حمام پورناک در پلدشت، حمام تجلی در ارومیه، حمام محمد بیگ در خوی، حمام امامزاده در خوی، حمام قراچه در ارومیه، حمام فیرورق در خوی و حمام علی مصطفی در ارومیه.

مسجد

• مسجد جمال آباد (سنگی)

مسجد روستای جمال آباد سراب ستون های منقش سنگی عظیم و سقف چوبی دارد. ارتفاع ستون ها با پایه و سر ستون 536 سانتی متر است که با نقش و نگار و کتیبه های متعدد زینت یافته است. این مسجد منبر مشبک چهار پله بسیار زیبایی دارد که از شاهکارهای هنر چوبی اسلامی به شمار می رود که به سبک کارهای چوبی دوره تیموری و صفوی ساخته شده است.

• مسجد کبود (گوی مسجد)

 این بنا از آثار ترکمانان قره قویونلو است که در سال 870 هجری قمری بنا شده است. بنای مسجد در زلزله سال 1192 هجری قمری تخریب شد و تنها سردر آن باقی مانده که از لحاظ معماری فوق العاده جالب توجه و شگفت انگیز است. بنای مسجد کبود از سال 1310 به بعد مورد توجه قرار گرفت و در سال های 1318 و 1319 شمسی و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی سردر شمالی آن نوسازی و بازسازی شد.

• مسجد جامع مرند

 این مسجد ظاهرا در آغاز یکی از آتشکده های دوره ساسانی بود که طی تحولات تاریخی به کلیسا تبدیل شده و پس از پیروزی کامل مسلمانان در قرن سوم هجری قمری، به مسجد تبدیل شده است. بنای بسیار بزرگ مسجد و طاق ها و گنبدهای آجری آن بسیار جالب توجه است. محراب مسجد به ابوسعید بهادرخان (731 ه.ق ) منسوب است که با گچبری های زیبا و کتیبه های کوفی و نقوش جالب عصر مغول تزیین شده است.

• مسجد سید الشهداء

 این مسجد در ضلع شمالی خیابان انقلاب واقع شده و از آثار دوره قاجار است. شکل مسجد مستطیل است و تا ارتفاع 60 سانتی متر با سنگ و بقیه آن با آجر ساخته شده و شبستان یک طبقه دارد. ستون های شبستان سنگی و از نظر نظم و دقت در کاربرد آجر، بسیار جالب توجه است. تزیینات آجری نمای داخلی گنبدهای سقف پوش و گوشواره های آن نیز بسیار جالب و دیدنی است.

• مسجد سردار

 مسجد سردار یا ساعتلو در خیابان امام و در امتداد راسته غلام خان واقع شده است. این مسجد در دوره قاجار ساخته شده است. وی در سال 1330 ه.ق ساعت بزرگی را بالای ورودی آن نصب کرد و لذا این مسجد به نام مسجد ساعتلو نیز معروف شد. شبستان بزرگ و مستطیل شکل این مسجد 22 متر طول و 18 متر عرض دارد. در گوشه جنوب شرقی شبستان، 12 ستون سنگی هشت ضلعی وجود دارد که سر ستون های آن به شیوه مقرنس تراش داده شده و زیبایی خاصی به مسجد بخشیده است. در انتهای شبستان بزرگ، شبستان کوچک قرار دارد که ابعاد طول و عرض آن 12*10 متر ولی ساده و بدون تزیین است.

• مسجد جامع

 این مسجد که در وسط بازار قدیمی شهر ارومیه قرار دارد، بارها مورد مرمت قرار گرفته و شامل آثاری از دوره های مختلف است: شبستان گنبددار قدیمی آن به

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: